Πολλά από τα ήθη και τα έθιμα των Παξών προέρχονται από το μακρινό παρελθόν με ρίζες παγανιστικές ή ορθόδοξες, γεννημένα από ανάγκες κοινωνικές του τόπου. Κάποια από αυτά επέζησαν με παραλλαγές ή άθικτα, κάποια χάθηκαν και προέκυψαν άλλα, που μαζί με εκδηλώσεις της σύγχρονης ζωής και τέχνης δημιουργούν πλέον έναν πλούσιο καμβά πολιτιστικών δρώμενων με σημαντικότατες συνέπειες στην κοινωνική και οικονομική ζωή των κατοίκων του νησιού μας.
Πριν παραθέσουμε εκδηλώσεις τοπικού πολιτισμού, που αποτελούν ετήσιους θεσμούς με ιδιαίτερη απήχηση στους ντόπιους, αξίζει να αναφέρουμε τις εορταστικές εκδηλώσεις πριν και στην διάρκεια κάθε γάμου, τα γεύματα παρηγοριάς και θύμησης μετά από κηδείες, τα μνημόσυνα. Δεν παύουν να θεωρούνται σημαντικότατα κοινωνικά γεγονότα ιδιαίτερα στις μικρές επαρχίες σαν τη δική μας, καθώς αφορούν συγκέντρωση γύρω από ένα τραπέζι συγγενών, γνωστών, φίλων, γειτόνων και κατά συνέπεια αποτελούν αφορμή για ιδιαίτερο ντύσιμο, συζήτηση, ανταλλαγή ειδήσεων κι απόψεων, ιστοριών και προσωπικών αναμνήσεων.
Ακολουθεί καταγραφή των σημαντικότερων πολιτιστικών δρώμενων του νησιού μας σε όλη την διάρκεια του έτους:
Τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά οργανώνονται:
- μπαζάρ μικρών δώρων και παιχνιδιών και γλυκών, που φτιάχνονται από τα παιδιά του Γυμνασίου και του Λυκείου με την υποστήριξη των καθηγητών τους. Τα έσοδα από τις πωλήσεις διατίθενται για την οργάνωση εκπαιδευτικής εκδρομής στην διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Το μπαζάρ γίνεται μέσα στους χώρους του σχολείου και έχει μεγάλη επιτυχία κάθε χρόνο. Τα παιδιά εργάζονται ομαδικά για έναν κοινό σκοπό και σταμάτησαν να οργανώνουν πάρτυ σε κλαμπ και μπαρ, προκειμένου να εξασφαλίσουν χρήματα για την ετήσια σχολική εκδρομή τους.
- με πρωτοβουλία της κοινωνικής επιτροπής του Δήμου γίνεται συλλογή τροφίμων και γλυκών, τα οποία πακετάρονται εορταστικά και μοιράζονται με αυτοκίνητο του Δήμου σε οικογένειες με προβλήματα επιβίωσης, ηλικιωμένους και μοναχικούς συμπατριώτες μας. Στην ομάδα εθελοντών μετέχουν κάθε χρόνο παιδιά του Λυκείου, γεγονός που συμβάλλει στην ενδυνάμωση της κοινωνικής αλληλεγγύης στον τόπο μας, και στην συνεργασία μεταξύ των ηλικιών.
- η χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου μαζί με την Φιλαρμονική του Δήμου παίζουν τα κάλαντα το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων σε όλα τα μεγάλα χωριά του νησιού μας συγκεντρώνοντας τον κόσμο έξω, γύρω από τα δημοτικά χριστουγεννιάτικα δέντρα. Τα κεράσματα, οι μελωδίες, τα χαμόγελα, τα φώτα ζεσταίνουν έστω και για λίγη ώρα τις καρδιές και των πιο μοναχικών ανθρώπων.
- την παραμονή Πρωτοχρονιάς ο Δήμος οργανώνει μια σύντομη αλλά λαμπρή δεξίωση στην Αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου, όπου ο Δήμαρχος βραβεύει τους καλύτερους μαθητές της χρονιάς που πέρασε καθώς και ανθρώπους που πρόσφεραν στο κοινωνικό σύνολο. Σερβίρεται σαμπάνια και η παραδοσιακή βασιλόπιτα και στο τέλος όλοι μαζεύονται στην παραλιακή οδό, για να θαυμάσουν πανδαισία πυροτεχνημάτων πάνω από την θάλασσα. Πρόκειται για άλλη μια ευκαιρία να γιορτάσουν οι άνθρωποι όλοι μαζί και ταυτόχρονα να προσφέρουν αναγνώριση στο έργο κάποιων συμπολιτών τους.
Ο Φεβρουάριος και ο Μάρτιος είναι οι μήνες της Σαρακοστής αλλά και της Αποκριάς. Μια Πέμπτη είτε στα τέλη του Φεβρουαρίου είτε στις αρχές του Μάρτη, η Τσικνοπέμπτη, αποτελεί την μοναδική δυνατότητα για τους θρησκευόμενους να φάνε κρέας εντός των 40 ημερών της νηστείας του Πάσχα αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο από μια ακόμη ευκαιρία για τσιμπούσι και κρασοκατάνυξη σε σπίτια ή σε ταβέρνες. Την ημέρα αυτή μοσχοβολά σε κάθε σπίτι η παραδοσιακή «Τσιλιχουρδόπιτα».
Την Καθαρή Δευτέρα, τα «Κούλουμα», γιορτάζονται παραδοσιακά σε δύο σημεία στο νησί. Ιδιαίτερα στην «Ρηνιώ», ένα λόφο έξω από το λιμάνι της Λάκκας τα δρώμενα, στα οποία πρωταγωνιστούν Λακκιώτες άντρες είναι τρανή απόδειξη ότι η καταβολή του εθίμου βρίσκεται στην αρχαία Διονυσιακή Λατρεία. Σερβίρονται νηστήσιμοι μεζέδες και ντόπιο κρασί σε αφθονία, συχνά με ζωντανή μουσική και τραγούδι από Παξινούς ερασιτέχνες καλλιτέχνες.
Στην διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας υπάρχουν πλήθος θρησκευτικών συνήθως εθίμων, που συγκεντρώνουν τους πιστούς σε διαφορετικές κάθε μέρα εκκλησίες του νησιού ειδικά την Μ. Παρασκευή, το Μ. Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα. Συνήθως την Μ. Τετάρτη οργανώνεται συναυλία με θρησκευτικούς ύμνους από όλον τον κόσμο σε εκκλησία του νησιού προσελκύοντας ακόμα και αλλοδαπούς ή μη θρησκευόμενους.
Ο Απρίλης στους Αντιπάξους, ένα νησάκι νότια των Παξών με παλιά αγροτόσπιτα μέσα σε αμπέλια είναι μια ξεχωριστή εμπειρία, καθώς συγκεντρώνονται εκεί για 15 ημέρες συνήθως πολλές οικογένειες από τους Παξούς, για να διασκεδάσουν με την παρέα τους, ελεύθερα, μακριά από την καθημερινότητα, μέσα στη φύση, με φρέσκα ψάρια, κυνήγι, ντόπια φρούτα και λαχανικά και το εξαιρετικό, τοπικό, μπρούσκο κρασί.
Την εβδομάδα μετά το Πάσχα ανεβαίνει κάθε χρόνο η πρεμιέρα θεατρικής παράστασης, που ετοιμάζει όλο τον χειμώνα η θεατρική ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου στην αίθουσα εκδηλώσεων του Λογγού. Τα τελευταία χρόνια η επιτυχία των έργων που ανεβάζει η θεατρική αυτή ομάδα είναι τόσο μεγάλη, που αποτελεί πλέον καλλιτεχνικό γεγονός και για τους αλλοδαπούς κατοίκους του νησιού.
Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιούνη ο Πολιτιστικός Φορέας του Δήμου, «Ποσειδών» και το Paxos Festival Trust, ένας βρετανικός, μη κερδοσκοπικός, πολιτιστικός οργανισμός διοργανώνουν εργαστήρι σύγχρονης κλασσικής μουσικής σε συνεργασία με την διάσημη Διεθνή Μουσική Ακαδημία «Ensemble modern» της Φραγκφούρτης. Η Μουσική αυτή Ακαδημία, που προσφέρει υψηλού επιπέδου μεταπτυχιακές σπουδές σε υπότροφους νέους μουσικούς από όλον τον κόσμο, δίνει μάστερ κλας στους Παξούς από το 2004 αποκλειστικά σε νέους ανερχόμενους Έλληνες μουσικούς χάρη στην ευγενή και διόλου ευκαταφρόνητη χρηματοδότηση του Paxos Festival Trust, του Μεγάρου Μουσικής, του Ιδρύματος Κωστόπουλου και του Δήμου Παξών. Οι μεταπτυχιακοί σπουδαστές δίνουν 4 περίπου συναυλίες στο τέλος του εργαστηρίου μπροστά σε κοινό κυρίως αλλοδαπών τουριστών αλλά και εξειδικευμένων τεχνοκριτικών από διάφορα μέρη του κόσμου, προσφέροντας μια θαυμάσια εμπειρία στους ίδιους αλλά και διεθνή προβολή στο νησί μας. Το πρόγραμμα που διδάσκεται και εκτελείται στους Παξούς, ξαναπαρουσιάζεται στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας εντός του καλοκαιριού και τον Ιανουάριο στο Μέγαρο Μουσικής προσφέροντας θαυμάσια διαφήμιση του τόπου μας ως πολιτισμικού προορισμού.
Από φέτος θεσπίστηκε ετήσιο συνέδριο της Ε.Σ.Η.Ε.Α. με συμμετοχή περίπου 200 από τους πλέον επιφανείς δημοσιογράφους της χώρας με θέμα την δεοντολογία στα Μ.Μ.Ε. στα μέσα Ιουνίου στους Παξούς στη μνήμη του Γεράσιμου Λύχνου, Παξινού δημοσιογράφου των αρχών του 20ου αιώνα, που υπήρξε στυλοβάτης της δημοσιογραφίας, από τους ιδρυτές του συνδικαλιστικού τους οργάνου, ευεργέτης του κλάδου του αλλά και σημαντική πολιτική προσωπικότητα του καιρού του. Το Δ.Σ. της Ε.Σ.Η.Ε.Α. θα βραβεύει τους καλύτερους μαθητές των Σχολείων μας με σημαντικά χρηματικά βραβεία και θα προσφέρει βιβλία στις τοπικές βιβλιοθήκες. Οι αίθουσες του συνεδρίου θα είναι ελεύθερες στο κοινό, κάποια δε από τα θέματα προς συζήτηση θα αφορούν προβλήματα του νησιού μας. Η Δημοτική αρχή φιλοδοξεί μέσω της συγκεκριμένης διοργάνωσης να πετύχει προβολή του νησιού μας ευρύτερα στην χώρα αλλά και να δώσει την ευκαιρία στους κατοίκους και κυρίως στους νέους να ενημερωθούν για διάφορα καίρια θέματα της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής ζωής.
Στα τέλη Ιουνίου οργανώνεται γκαλά από την Δημοτική Μουσική Σχολή με την ευθύνη του Πολιτιστικού Φορέα του Δήμου «Ποσειδών», όπου μαθητές της σχολής κάθε ηλικίας μαζί με τους καθηγητές τους παίζουν και τραγουδούν μπροστά σε κοινό παρουσιάζοντας την πρόοδό τους στην μουσική αλλά και προσφέροντας μια θαυμάσια ευκαιρία στους οικείους τους να αισθανθούν περήφανοι γι’ αυτούς αλλά και να διασκεδάσουν.
Περίπου την ίδια εποχή οργανώνεται παρόμοιο γκαλά της Σχολής Μπαλέτου και Μοντέρνου Χορού του νησιού σηματοδοτώντας το τέλος μιας ακόμη ακαδημαϊκής χρονιάς. Στην σκηνή ανεβαίνουν παιδιά από 4 περίπου ετών έως και 18 ενώ ο αριθμός των θεατών σε αυτήν την παράσταση είναι συχνά από τους μεγαλύτερους του καλοκαιριού. Και οι δύο σχολές προσφέρουν στα παιδιά μας ένα ακόμη παράθυρο στον κόσμο, έναν διαφορετικό ορίζοντα αξιοποίησης όχι μόνο του ελεύθερου χρόνου τους αλλά και επαγγελματικό.
Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου ο Πολιτιστικός Σύλλογος διοργανώνει την «Μουσική Συνάντηση». Πρόκειται για δύο συνεχόμενα Σαββατοκύριακα ζωντανής μουσικής ελληνικής και ξένης. Ντόπιοι και αλλοδαποί μουσικόφιλοι διασκεδάζουν μαζί, με ένα σχετικά φτηνό εισιτήριο απολαμβάνοντας αναγνωρισμένους καλλιτέχνες και σχήματα, που μόνο στην Αθήνα θα μπορούσε κανείς να απολαύσει.
Την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου διοργανώνεται στην κεντρική πλατεία του Γάη η γιορτή της Νερολαδιάς. Πρόκειται για μια γιορτή που ξεκίνησε σε δύσκολα χρόνια στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα με την πρωτοβουλία ενός Παξινού με ιδιαίτερη προσωπικότητα, ο οποίος προκειμένου να διασκεδάσει την φτώχια και την πείνα στο νησί μας αποφάσισε να οργανώσει λαϊκή καλοκαιρινή γιορτή με μουσική, αντιπαξιώτικο κρασί και έναν φτηνό μεζέ (χοντρή φέτα ψωμιού 2-3 ημερών βουτηγμένο στο νερό, αλειμμένο με λάδι, με χοντρή φέτα ντομάτας, ντόπιο τυρί και σαρδέλα). Το μήνυμα της γιορτής αυτής – που αναβίωσε πρόσφατα- ότι δηλαδή πάντα μπορούμε να χαιρόμαστε έστω και για λίγο όσο δύσκολα κι αν περνάμε κι ότι δεν χρειάζεται να έχουμε πολλά χρήματα, για να περνάμε καλά, είναι διαχρονικά επίκαιρο κι αισιόδοξο.
Στο ίδιο κλίμα κινείται και η διοργάνωση 3 πανηγυριών κάθε Ιούνιο και Ιούλιο – διαφορετικών κάθε φορά - στις αυλές των εκκλησιών, που γιορτάζουν τις αντίστοιχες ημέρες με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου. Ζωντανή ελληνική μουσική με ντόπιους καλλιτέχνες, απλό φαγητό (συνήθως ψητά), πολύ κρασί και χορό, όπου άνθρωποι κάθε ηλικίας κι εθνικότητας πιάνονται χέρι χέρι, επικοινωνούν, γλεντάνε από καρδιάς. Οι τουρίστες τιμούν ιδιαίτερα αυτά τα πανηγύρια, κυρίως λόγω της αυθόρμητης, γνήσιας και ζεστής ατμόσφαιρας που ζουν ανάμεσα στους ντόπιους.
Στις αρχές Αυγούστου κάθε χρόνο διοργανώνεται έκθεση ζωγραφικής με έργα Παξινού καλλιτέχνη διάρκειας περίπου 15 ημερών. Τα έσοδα από τις πωλήσεις των έργων του διατίθενται για κάποιον κοινωφελή σκοπό, που επιλέγει η δημοτική αρχή σε συνεννόηση με τον καλλιτέχνη. Μέχρι στιγμής έχουν συγκεντρωθεί περισσότερα από 20 χιλιάδες ευρώ για άπορες οικογένειες, για την φροντίδα των μονοπατιών, για την ενίσχυση της δημοτικής φιλαρμονικής. Στα εγκαίνια συγκεντρώνεται πλήθος φιλότεχνων Ελλήνων και ξένων, μόνιμων κατοίκων του νησιού αλλά και επισκεπτών, οι οποίοι αγοράζουν έργα ή καταλόγους συμμετέχοντας στην κοινωνική ζωή του νησιού θετικά.
Ο εορτασμός της Παναγίας τηρείται ευλαβικά κάθε χρόνο καθώς περιλαμβάνει:
- ιδιαίτερα κατανυκτική λειτουργία (εσπερινό) υπό το φως των κεριών την παραμονή και λειτουργία ανήμερα της γιορτής στο μοναστήρι της Παναγίας στο ομώνυμο γραφικό νησί,
- διανομή ζωμού και βοδινού στους επισκέπτες σε μακριά τραπέζια στην αυλή του μοναστηριού μετά την λειτουργία μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα καλοκαιρινής ευφορίας, χρωμάτων και μυρουδιών, θάλασσας και ασπρισμένων τοίχων.
Οι πιστοί ή απλοί επισκέπτες μεταφέρονται στο νησάκι της Παναγίας με καϊκια. Ομάδα εθελοντών της Παναγίας κάθε ηλικίας και φύλου πηγαίνουν στο νησί ημέρες πριν, καθαρίζουν τους χώρους, στολίζουν την εκκλησία, ετοιμάζουν το φαγητό σε καζάνια. Παρά την σκληρή δουλειά οι εθελοντές απολαμβάνουν το παρθένο, ήρεμο νησί και τις παραλίες του, κοιμούνται στα ανακαινισμένα κελιά του μοναστηριού και γυρνούν από κει ανανεωμένοι.
- το ίδιο βράδυ προσφέρεται δωρεάν από τον Πολιτιστικό Φορέα του Δήμου είτε πάνω στο νησάκι της Παναγίας είτε στην στέρνα των Αγ. Αναργύρων (που διαθέτει ένα τεράστιο αλώνι και αμφιθεατρική άποψη του λιμανιού του Γάη) μια ξεχωριστή συναυλία με Έλληνα καλλιτέχνη, που διαθέτει ρεπερτόριο ταιριαστό με ότι συμβολίζει η προσωπικότητα και η μορφή της Παναγίας αλλά και με ότι προκαλεί στην ψυχοσύνθεσή μας το υπέροχο Αυγουστιάτικο φεγγάρι.
Όλες αυτές οι εκδηλώσεις προς τιμήν της Παναγίας αποτελούν μια θαυμάσια ευκαιρία να συνευρεθούν οι Παξινοί στο μέσο μιας περιόδου, όπου σχεδόν όλοι τους εργάζονται σκληρά καθημερινά, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις χιλιάδων τουριστών, που κατακλύζουν το νησί μας για τις διακοπές τους. Είναι όμως κι ένα ζωντανό θέατρο των Παξινών εθίμων και τρόπου ζωής, ανοικτό σε όλους τους επισκέπτες, Έλληνες και ξένους. Η μεγάλη επιτυχία όλων των εκδηλώσεων συμβάλλει στην διατήρηση των εθίμων αυτών και στο πέρασμά τους στη νεολαία μας.
Κάθε Αύγουστο ο Πολιτιστικός Σύλλογος οργανώνει δύο «Ελληνικές Βραδιές». Το τμήμα των παραδοσιακών χορών παρουσιάζει χορούς από όλη την χώρα ενώ στο διάλειμμα σερβίρονται τοπικά φαγητά και γλυκά, φτιαγμένα από εθελόντριες, μέλη του Συλλόγου. Κοινό, χορευτές κι εθελοντές διασκεδάζουν μαζί ενισχύοντας τα οικονομικά του συλλόγου, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην διάδοση και διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Το Paxos Festival Trust με την βοήθεια ιδιωτικής βρετανικής χρηματοδότησης και την στήριξη του Δήμου Παξών οργανώνει το Διεθνές Φεστιβάλ κλασσικής μουσικής το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτέμβρη. Σε αυτό το Φεστιβάλ, που έχει παράδοση ήδη 20 χρόνων και πριν από 2 χρόνια μπήκε στην λίστα των 10 καλύτερων καλοκαιρινών φεστιβάλ κλασσικής μουσικής στον κόσμο από τους London Times, παρουσιάζει πλειάδα νέων, ταλαντούχων μουσικών από όλον τον κόσμο, που σπουδάζουν στην Μουσική Σχολή Γκίλντχολ του Λονδίνου, σε μερικά από τα ωραιότερα έργα κλασσικής μουσικής του 18ου αιώνα. Οι πέντε συναυλίες που δίνουν κάθε χρόνο έχουν τόση απήχηση, που τουριστικά γραφεία πωλούν πλέον πακέτα διακοπών στις ημερομηνίες του φεστιβάλ. Η αίγλη του συγκεκριμένου φεστιβάλ έχει συμβάλλει σημαντικά στην ολοένα κι μεγαλύτερη εξοικείωση των ντόπιων με το άκουσμα της κλασσικής μουσικής, γεγονός που με τη σειρά του έχει μερίδιο στην απόφαση της Δημοτικής αρχής να ιδρύσει την 1η στην ιστορία των Παξών Μουσική Σχολή. Στον 2ο χρόνο της λειτουργίας της έχει ήδη 60 μαθητές όλων των ηλικιών και μια επιτυχημένη μουσικοθεατρική παράσταση Καραγκιόζη στο ενεργητικό της.
Στα άμεσα σχέδια της δημοτικής αρχής για το επόμενο καλοκαίρι είναι η προσθήκη μιας εβδομάδας κινηματογράφου στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτέμβρη, με στόχο την περαιτέρω τόνωση της τουριστικής κίνησης αλλά και της πολιτιστικής ζωής του νησιού μας στο τέλος της τουριστικής περιόδου, που πάντα δημιουργεί μελαγχολία στους ντόπιους καθώς και η διοργάνωση ενός διημέρου Λαϊκής Αγοράς Ντόπιων Προϊόντων, διανθισμένου με μουσικοθεατρικά δρώμενα στους δρόμους και στις πλατείες του νησιού μας εντός της υψηλής περιόδου (τέλη Ιουλίου ή αρχές Αυγούστου) για την ενίσχυση της οικονομικής ζωής του νησιού μας και την ενθάρρυνση των κατοίκων να επιστρέψουν με μεγαλύτερη όρεξη σε παραδοσιακά επαγγέλματα.
